"Cảnh tượng thật kinh hoàng và ám ảnh. Chúng tôi không thể thờ ơ", nhà báo Pedro de Oliveira, 77 tuổi, nhớ lại những buổi chiếu phim bí mật cách hơn nửa thế kỷ.
Những thước phim này được Mặt trận Dân tộc Giải phóng miền Nam Việt Nam gửi đến để cộng đồng quốc tế hiểu rõ hơn về cuộc chiến mà nước Mỹ đang tiến hành ở Việt Nam.
Kể từ đó, Pedro cùng bạn bè đã biến các rạp chiếu nhỏ thành những nơi đưa sự thật về tội ác của quân đội Mỹ đến sinh viên khắp Brazil.
Nhà báo, nhà sử học Pedro de Oliveira, một người bạn quốc tế ủng hộ và yêu mến Việt Nam hơn nửa thế kỷ. Ảnh: Nhân vật cung cấp
Nhưng con đường đấu tranh ấy khiến Pedro phải trả giá đắt bằng 7 lần bị cầm tù, việc học dở dang. Lần đầu, chàng trai đôi mươi bị quật ngã giữa đường phố São Paulo trong một cuộc biểu tình nhân ngày Quốc tế Lao động. Lần hai, khi là Chủ tịch sinh viên ngành Khoa học Xã hội, ông bị bắt khi đang chiếu những thước phim về chiến tranh Việt Nam.
Ở trong tù, Pedro đã nếm trải đủ kiểu tra tấn, ám ảnh nhất là điện giật. "Cơ thể tôi co giật dữ dội, hàng nghìn mạch máu muốn vỡ tung. Tôi ngất đi, rồi lại tỉnh dậy để tiếp tục bị giày vò", ông nhớ lại.
Năm lần khác, ông bị bắt vì hoạt động báo chí liên quan đến phong trào cộng sản. Dưới thời chính quyền quân sự ở Brazil lúc bấy giờ, người dân có thể bị bắt mà không xét xử, chỉ cần xuống đường phản đối chiến tranh Việt Nam cũng đủ để bị coi là "đe dọa an ninh quốc gia".
Pedro kể nhiều đồng chí của ông không bao giờ trở về. Ông may mắn sống sót nhưng hàng chục năm ra vào xà lim đã in dấu không thể xóa nhòa. Sau lần thứ 7 được ra tù, ông bắt đầu nghiên cứu sâu hơn về các phong trào quốc tế.
Khi đi sâu tìm hiểu lịch sử Việt Nam, Pedro như khám phá được một "kho báu". "Từ những trang sử chống Nguyên Mông, kháng chiến chống Pháp cho tới cuộc chiến trường kỳ chống Mỹ, tôi nhận ra sự kiên cường của một dân tộc nhỏ bé chính là sức mạnh giúp họ liên tiếp đánh bại những đế quốc hùng mạnh nhất", ông chia sẻ.
Kể từ đó, Việt Nam trở thành nguồn cảm hứng cho nhà báo này. Trong số các tác phẩm đã xuất hiện trên báo chí Brazil các năm qua, một số tập trung vào giai đoạn Nguyễn Ái Quốc dừng chân ở Rio de Janeiro khi mới 21 tuổi, trên hành trình tìm đường cứu nước.
Trong một bài trên tờ Vermelho năm 2021, Pedro cho rằng khát vọng lật đổ sự áp bức của chủ nghĩa thực dân không chỉ riêng Nguyễn Ái Quốc mới có. Nhưng hành trình của Nguyễn Ái Quốc mang dấu ấn riêng. Người thanh niên An Nam ấy bắt đầu bằng việc đặt chân qua những vùng đất dưới đang chịu sự thống trị của các đế quốc ở châu Phi và Mỹ Latinh. Tại Brazil, Nguyễn Ái Quốc đã gặp José Leandro da Silva - thủy thủ da đen cầm đầu cuộc Khởi nghĩa Chibata.
"Hồ Chí Minh tận mắt chứng kiến sự bóc lột thuộc địa đang diễn ra và bất bình đẳng xã hội trầm trọng ở Brazil khi đó", bài báo của Pedro viết và thêm rằng những trải nghiệm này góp phần hình thành tư tưởng giải phóng dân tộc mà ông theo đuổi suốt đời.
Cuốn sách Ho Chi Minh: Vida e obra do líder da libertação nacional do Vietnã (Hồ Chí Minh: Cuộc đời và sự nghiệp vị lãnh tụ giải phóng dân tộc Việt Nam) được nhà báo Pedro biên soạn và tái bản nhiều lần.
Năm 2022, cuốn sách "Hồ Chí Minh: Cuộc đời và sự nghiệp vị lãnh tụ giải phóng dân tộc Việt Nam", của Pedro đã giành giải Nhất Giải thưởng toàn quốc về thông tin đối ngoại lần thứ VIII - giải thưởng cấp quốc gia hàng năm do Ban Tuyên giáo và Dân vận Trung ương chủ trì.
Pedro kể hành trình viết sách đầy gian nan khi ông không tìm thấy tài liệu nào bằng tiếng Bồ Đào Nha, nên phải tự mày mò bằng vốn tiếng Anh và Tây Ban Nha hạn chế. Từ các tác phẩm của Hồ Chí Minh, ông còn tìm đến hồi ký thú tội của cựu Bộ trưởng Quốc phòng Mỹ McNamara và nghiền ngẫm những phân tích của học giả Hans Morgenthau về sai lầm trong chính sách đối ngoại Mỹ.
Nhiều ngày, Pedro đến làm việc tại Thư viện Quốc gia Việt Nam, gặp gỡ các học giả Viện Hàn lâm Khoa học ở Hà Nội và Đà Nẵng, nghiền ngẫm từng số báo Nhân Dân. Mỗi tư liệu, với ông, giống như một viên gạch để xây nền móng cho cuốn sách.
Khi được nhận giải thưởng đó, Pedro xúc động. Đứng trên sân khấu ở Nhà hát lớn, ông đã nói: "Giải thưởng này tôi muốn dành cho những chiến sĩ Mặt trận dân tộc Giải phóng miền Nam Việt Nam - những người từng gửi những thước phim làm thay đổi cả cuộc đời tôi".
Bên cạnh tình yêu sâu đậm với một quốc gia cách nửa vòng trái đất, những năm qua, trên cương vị Tổng thư ký Hội hữu nghị Brazil - Việt Nam, Pedro đã nỗ lực đưa tư tưởng Hồ Chí Minh và kinh nghiệm phát triển của Việt Nam đến gần hơn với nhân dân Brazil và các nước Mỹ Latinh. Hiện nay, Hội đang xuất bản cuốn sách về cuộc đời và sự nghiệp Hồ Chí Minh bằng tiếng Tây Ban Nha, để di sản ấy có thể lan tỏa rộng hơn.
"Một dự án đặc biệt khác mà tôi đang theo đuổi là nghiên cứu dấu ấn Hồ Chí Minh tại Brazil năm 1912, khi Người đến Rio de Janeiro, mắc bệnh và phải ở lại chữa trị vài tháng. Đây là một chương sử quan trọng, góp phần khơi dậy phong trào chống phân biệt chủng tộc và bảo vệ quyền lợi cho công nhân ngành hàng hải Brazil," Pedro chia sẻ.
Ngoài các hoạt động nghiên cứu, Hội hữu nghị Brazil - Việt Nam còn trở thành cầu nối văn hóa, thể thao, kinh tế và thương mại giữa hai dân tộc. Hội đang phối hợp với Bộ Khoa học, Công nghệ và Đổi mới sáng tạo Brazil để mở rộng hợp tác trong những lĩnh vực mũi nhọn như chất bán dẫn và hàng không, hướng tới lợi ích chung cho cả hai quốc gia.
Pedro de Oliveira chia sẻ quá trình đến với tư tưởng Hồ Chí Minh tại Lễ kỷ niệm 133 năm Ngày sinh Chủ tịch Hồ Chí Minh, tại thủ đô Brasilia năm 2023. Ảnh: TTXVN
Trong những ngày đầu tháng 9, người bạn Brazil này trở lại Việt Nam lần thứ tư. Ông ấn tượng trước cảnh người dân cắm trại dọc hai bên đường, kiên nhẫn chờ đợi diễu binh kỷ niệm 80 năm Quốc khánh.
Dịp này, nhà báo Pedro cùng một số bạn bè quốc tế sẽ được Đảng và Nhà nước gặp mặt, tri ân và khen thưởng. Pedro bày tỏ niềm vinh hạnh và trân trọng từng cơ hội trở lại quốc gia mình yêu mến. Mỗi lần sang đây, ông lại như có thêm một cơ hội học về lịch sử, xã hội, chính trị và kinh tế của đất nước.
"Khi chuẩn bị cho Đại hội XVI Đảng Cộng sản Brazil vào tháng 10 tới, chúng tôi coi kinh nghiệm của Việt Nam như một tấm gương để học hỏi", Pedro chia sẻ.
Phan Dương